Kozmetik Yönetmeliği uyarınca kozmetik ürün tanımı “İnsan vücudunun dış kısımlarına; epiderma, tırnaklar, kıllar, saçlar, dudaklar ve dış genital organlarına veya dişler ile ağız mukozasına uygulanmak üzere hazırlanmış, tek veya temel amacı bu kısımları temizlemek, koku vermek, görünümünü değiştirmek, bunları korumak, iyi bir durumda tutmak veya vücut kokularını düzeltmek olan bütün madde veya karışımları” şeklinde yapılmaktadır.
Yapılan bu tanım dışında, Kozmetik Yönetmeliği kozmetik ürünlerin niteliği ve güvenliliğine ilişkin kriterleri de belirlemektedir. Piyasaya arz edilen bir kozmetik ürün, normal şartlar altında ve bununla birlikte üretici tarafından öngörülebilen şartlar altında uygulandığında veya ürünün sunumu, etiketlenmesi, kullanımına dair açıklamalara veya üretici tarafından sağlanan bilgiler dikkate alınarak önerilen kullanım şartlarına göre uygulandığında, insan sağlığı açısından herhangi bir probleme yol açmamalı ve güvenli olmalıdır.
Kozmetik ürünlerin pazarlamasına yönelik olarak çeşitli reklamlar yapılmaktadır. Kozmetik ürünlerin reklamı mevzuat uyarınca yasak değildir ancak bu konuda çeşitli kısıtlamalar bulunmaktadır. Kozmetik ürünlerin insan sağlığı ve vücudu ile doğrudan bağlantılı olması sebebiyle, bu tür ürünlerin reklamları çeşitli kısıtlamalara tabi olmalıdır. Uygulamada kozmetik ürünlerine ilişkin reklamlar, ürünlerin satılması, dikkat çekmesi ve tüketicilerin satın alma kararını etkileme amacıyla abartılı vaatler içermektedir. Bu sebeple, reklamların nasıl yapılacağına ilişkin çeşitli düzenlemeler söz konusudur.
Kozmetik ürünlere ilişkin reklamlar, öncelikle herhangi bir ürünün reklamının/tanıtımının yapılmasına ilişkin olan Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği, 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun gibi düzenlemelere uygun olarak yapılmalıdır. Bunun dışında kozmetik ürünlerinin reklamlarına/tanıtımlarına ilişkin özel olarak düzenlenen 5324 sayılı Kozmetik Kanunu, Kozmetik Yönetmeliği, Sağlık Beyanı ile Satışa Sunulan Ürünlerin Sağlık Beyanları Hakkında Yönetmelik (“Sağlık Beyanı Yönetmeliği”), Kozmetik Ürünlerin İddialarına İlişkin Kılavuz ve Kozmetik Ürünlerin Tanıtım Faaliyetlerine İlişkin Kılavuz gibi düzenlemelere de uygun olmalıdır.
Bu düzenlemeler kapsamında, kozmetik ürünlerine ilişkin yapılacak reklam ve tanıtımlarda kozmetik ürünlerin özellikleri açık ve tüketicinin anlayabileceği bir şekilde belirtilmelidir. Kozmetik ürün tanıtımında belirtilen özellikler ve iddialar gerçek, kanıtlanabilir olmalı ve ürünün özelliklerini doğru olarak ifade etmelidir.
Kozmetik ürün reklamında belirtilen ve iddia edilen özellikler yukarıda belirtilen kozmetik ürünün tanımına uygun olmalıdır. Reklamın içeriğinde yer alan ifadeler, görseller ve açıklamalar kozmetik ürün tanımı kapsamının dışında herhangi bir özelliğe dikkat çekmemeli veya bu tür bir özelliği ima etmemelidir.
Uygulamada sıklıkla karşılaşılan problemlerden biri reklamlarda kozmetik tanımını aşan veya sağlık beyanı olarak kabul edilen örnek ifadelerin kullanılmasıdır. Sağlık Beyanı Yönetmeliği uyarınca sağlık beyanı “insan sağlığına doğrudan veya dolaylı olarak faydalı olduğunu yahut hastalıklara veya belirtilerine karşı etkili olduğunu, koruduğunu, tedavi ettiğini belirten, ileri süren veya ima eden tüm ifadeler” şeklinde tanımlanmaktadır. Kozmetik ürün tanıtımı ve reklamında kozmetik tanımını aşarak sağlık beyanı sayılabilecek özelliklere atıf yapılmamasına dikkat edilmesi gerekmektedir. Kozmetik tanımını aşan veya sağlık beyanı olarak kabul edilen ifadelerden bazılarını aşağıda örnek olarak belirtmekteyiz:
- Pişiği tedavi eder/giderir/iyileştirir,
- Cildin bağışıklığını arttırır,
- Diş eti rahatsızlıklarını giderir,
- Kelliği önler, saç dökülmesini durdurur,
- Kilo vermeye yardımcı,
- Antibakteriyel, antioksidan,
- Hamilelik döneminde oluşan çatlakları yok eder.
Reklam Kurulu (“Kurul”) tarafından verilen birçok kararda olduğu gibi 09.11.2021 tarihinde verilen D.2021/1885 T. No 315 sayılı kararda da reklamlarda kozmetik tanımını aşan veya sağlık beyanı olarak kabul edilen ifadelere yönelik olarak “kozmetik mevzuatına tabi bulunan tüm kozmetik ürünlerin, insan vücudunun dış kısımlarına uygulanan ve etkileri geçici olan ürünler olması gerektiği, bu bağlamda inceleme konusu tanıtımlarda yer alan tedaviye yönelik ve endikasyon belirten ifadelerin ilgili mevzuatta belirtilen kozmetik ürün tanımını aşan ve yanıltıcı nitelikte olmaması gerektiği” belirtilmiş ve kozmetik ürün tanımını aşan ve yanıltıcı nitelikte olan reklamlara ilişkin reklamları durdurma cezası verilmiştir.
Sağlık Beyanı Yönetmeliği’nde kozmetik ürün tanıtımı ve reklamında kullanılamaması gereken ifadeler yer almaktadır. Kozmetik ürün tanıtımı ve reklamlarında kullanılmaması gereken ifadeler;
- Herhangi bir hastalığı tedavi etmek veya önlemek, hastalığı teşhis etmek veya fizyolojik bir fonksiyonu teşhis etmek, düzeltmek gibi ifadeler,
- Farmakolojik, immünolojik veya metabolik etkilerin sonucunda fizyolojik fonksiyonları yenilediğini, düzelttiğini veya değiştirdiğini iddia eden ifadeler,
- Beşeri tıbbi ürün etkisine atıfta bulunan ifadelerdir.
Kurul’un vermiş olduğu birçok kararda, “şayet anılan ürünler söz konusu reklamlarda belirtilen iddiaları kanıtlayabilir nitelikte ise, bu durumda “kozmetik ürün” kapsamında değil, “beşeri tıbbi ürün” veya “ilaç” kapsamında ruhsatlandırılması gerektiği, “beşeri tıbbi ürün” veya “ilaç” kapsamında değerlendirilmesi gereken ürünlerin reklamının yapılmasının ise mevzuata uygun olmadığı dolayısıyla her koşulda, söz konusu ürün ile ilgili olarak yapılan bu nitelikteki tanıtımların mevcut mevzuata aykırılık teşkil ettiği değerlendirilmiştir” şeklinde bir açıklama yer almaktadır (Reklam Kurulu, D. 2022/1156, T. No. 326, T. 11.10.2022).
Reklamlarda atıfta bulunulabilecek kozmetik ürün özellikleri, söz konusu kozmetik ürünün temizleme, koku verme, görünümü değiştirme, koruma, iyi bir durumda tutma gibi özellikleridir. Kurul’un bu hususta sıkı denetimleri ile atıfta bulunabilecek özellikler belirlenerek, kozmetik ürününe ilişkin tedavi edici gibi bir özellik sunulmasını ve ilaç özelliği sunulmasının önüne geçilmek istenmektedir.
Bununla birlikte, Kozmetik Ürünlerin İddialarına İlişkin Kılavuz uyarınca, bir kozmetik ürünün performansına veya işlevselliğine yönelik açıklamalar, mevcut destekleyici kanıtların ötesine geçmemelidir. Ayrıca, aynı özelliklere sahip kozmetik ürünlerin iddiaları “benzersiz, eşsiz, en iyi, en etkili” ve bunun gibi birini diğerlerinden üstün olarak ima eden şekilde olmamalıdır
Kozmetik ürünlerine ilişkin reklamlarda sıklıkla karşılaşılan bir diğer problem ise, iddiaların doğruluğunun kanıtlanması için reklamlarda anketlerin kullanılmasıdır. Anket sonuçlarına ilişkin veriler reklamlarda kullanılabilir. Ancak, söz konusu anketin bağımsız bir kuruluş tarafından yapılması, soru ve cevapların açık ve anlaşılabilir olması gerekmektedir. Eğer reklamlarda anket sonuçlarına dayalı bir ifade kullanılıyorsa, ankete ilişkin detaylar reklam alt yazısında ayrıca belirtilmelidir. Bununla birlikte, reklamda kullanılacak ifade, genel reklam mevzuatında belirlenen kurallara uygun olmalı ve anket sonucu farklı bir şekilde yansıtılmamalıdır.
Yazarlar: Hatice Ekici Tağa, Öykü Su Sabancı